GAZİANTEP SEDEF EL İŞLEMECİLİĞİ

Ceviz, gürgen ve nadiren gül ağaçları üzerine özel çelik kalemlerle kakma olarak işlenen sedef veya fildişi, telkari sanatının desteğiyle gümüş veya pirinç tellerle işlenerek zenginleştirilir. Usta ellerde yakılarak veya boyanarak hazırlanan ürünün üzerindeki bölgeye has zengin ve ustalara ait özgün motiflerin ve ince detayların düzgün bir şekilde işlenmesi ve temizliği ayırt edici bölgesel bir özellik olarak ortaya çıkar. Ayrıca Gaziantep Sedef El İşlemeciliğinde, gümüş-kurşun ve pirinç tel ile atpako tel de kullanılmaktadır. Gaziantep Sedef El İşlemeciliğinde emotif ve şekiller ağırlıktadır. Tüm çalışmalarda Selçuklu ve Osmanlı kültürünün izlerine rastlanır. Gaziantep’te sedefkarlık genelde, babadan oğla geçen bir meslek tarzıdır. Sedef işçiliğinde Gömme (Kakma), Kaplama ve Macunlama teknikleri olmak üzere üç teknik kullanılır. Ayrıca motif özelikleri ve kullanım sahaları ve tarzları bakımından da İstanbul İşi, Şam İşi, Viyana İşi ve Kudus İşi olarak dört ana gruba ayrılır. Gaziantep İlinde belirtilen dört türün hepside üretilmekle beraber genelde İstanbul İşi ve Şam İşi ağırlıktadır. İstanbul İşi: Osmanlı tarzında fildişi, bağa (kaplumbağa inceltilmişi) ve kemik gibi yardımcı unsurlar kullanılır. İnceltilen bağanın altına, altın varak ta yapıştırılır. Sedefkarlık bu malzemelerin geometrik şekillerle kullanıldığı bir sanat dalıdır. Şam İşi : “Taş sedef” dediğimiz kalın ve beyaz sedefin sadece bir yüzü düzeltilir. Diğer yüzü kaba bırakılarak ağaca gömülür. Sedefin çevresine 1 mm. çapında kurşun-kalay karışımı teller çakılır. Viyana İşi : “Boule”adı verilen kaplama tekniğinin yanında, düzensiz olarak yerleştirilen sedef parçalarından meydana gelir. Bunlar daha ziyade “çöp” dediğimiz renkli sedeflerin kullanıldığı işçiliktir. Özellikle masa, kanepe, komidin, büfe, ayna gibi eşyalar üzerinde uygulanır. Kudüs İşi : Bu teknik ev gereçlerinde kullanılmaz. Burada sedef, kabuklardan yapılan cami ve benzeri maketlerin yapımında kullanılır. Daha ziyade bitki ve hayvan motifleri olarak kendini gösterir. Hakim renkler ise kızıl ve siyah olup, kullanılan motifler çok özgün ve zengindir. Zaman zaman Barok ve Rumi arabesk desen çalışmalarına da rastlanır. Bunlar daha ziyade Osmanlı ve Selçuklu motiflerini kopya ederek yapılan eserlerdir. Üretim Metodu: Özel seçilen ceviz ve gürgen (budaksız, çatlaksız ve çürüksüz) ağaçlarının en az iki yıl kurutulmuş olması gerekir. Ayrıca ürünün işlenmesi aşamasında istenen ebatlarda kesilen ağaçlar kesildikten sonra da en az bir hafta dinlenmeye bırakılır. Kuruyan ağaçlar yapılacak ürünlere göre (kutu, rahle, sandık, kılıç v.b.) tasnif edilir. Ağaç işleme işlemi biten ürünler, sedef kakma çalışması için önce üzerlerine atılacak motifler düşünülerek çizilir. Bu motifler Osmanlı motiflerinden esinlenildiği gibi, tamamen özgün hayal gücüne de dayanabilir. Çizimi biten ürünler, çelikten yapılmış keski aletleri ile telkari işlemi yapılmaya başlanır. Telkaride kullanılan pirinç, alüminyum, gümüş ve altın teller işlenmeden önce prümüz yardımıyla tavlanır. Keski ile açılan kanallara bu teller, çekiç yardımıyla çakılır. Telkari işlemi biten ürün yoğurt tutkalı (ağaç tutkalı) ile tutkallanır. Bir gün kurumaya bırakılır. Kuruması biten ürünlerin sedef yerleri açılmak üzere yine keski kalemi ile sedef atılacak yerler oyulur. Bu işlere kakma yöntemi denir. Ürün sedeflenmeye hazırdır. Gaziantep’te sedef, göl, akarsu ve nehirlerden elde edilen tatlısu midyesinden elde edilir. Tercihen Fırat Nehri midyesi kullanılır. Midye kabuğu olarak gelen sedef ürünler kullanılacağı yere göre, keltepen aleti yardımı ile parçalanır. Parçalanan kabuklar, elmas taş aletleriyle şekillendirilmeye başlanır. Bu işlem esnasında kabuğun her iki yüzü, taşa vurularak düzlenir. Ve daha sonra dış hatlar şekillendirilmeye başlanır. Şekil verilen her sedef yerine konur. Sedefleme işlemi biten ürünler, yapılan sedeflerin yerlerine yapıştırılması için , yoğurt tutkalı (ağaç tutkalı ) ve ceviz talaşı ile yapılan (akmayacak şekildeki) macun yardımıyla yerlerine tek tek yapıştırılır. Macunlama işlemi biten ürünler tekrar bir gün kurumaya bırakılır. Kuruma işlemi en az 24 saat olmalıdır. Kuruyan ürünler tesfiye işlemine alınır. Bu aşamada 0-1 numaralı zımparalarla yapılacak olan tesviye işlemi sırasında dikkat edilecek nokta, tellerin ve sedeflerin yerlerinden çıkmaması ve ağaca da zarar verilmemesidir. Ayrıca tellerin zarar görmemesi için ürünün üzerine gaz yağı sürülür. Tesviye işlemi biten ürün, renklendirme işlemi için iyice bezle temizlenir. Eğer ürün, kahverengi olacaksa, önce ürüne1/3 oranında sulandırılmış Nitrik asit sürülür ve kurumaya bırakılır. Kuruyan ürünler zeytinyağı ile yağlanıp zımpara edilir. Eğer renk siyah olacaksa, asit kuruduktan sonra şaloma ile yakılır. Bu yakma, renk siyahlaşıncaya kadar yapılır. Daha sonra zeytinyağı sürülerek zımparası yapılır. Buradaki zımparanın amacı asit ve yakmanın verdiği yüzey tahribatlarının giderilmesidir. Daha sonra bezle, yağ ve tozlar temizlenir. Temizlenen ürünlerin, cilası (gomalak ve ispirto karışımı) temiz bir bez ve pamuk yardımıyla 2-3 kat vurulur. Daha sonra ürünün döşemelik bir kısmı var ise döşemesi yapılır. Aksesuarları varsa onlar da takılır.

COĞRAFİ İŞARET BİLGİLERİ

  • Coğrafi İşaretin Türü :MAHREÇ İŞARETİ
  • Dosya Numarası :C2010/049
  • Başvuru Tarihi :22.07.2010
  • Tescil Numarası : 160
  • Tescil Tarihi : 22.07.2010
  • Ürün Grubu : EL SANATLARI
  • İl : GAZİANTEP
  • Başvuru Yapan/Tescil Ettiren : GAZİANTEP BAKIRCILAR ODASI
  • Durum : TESCİLLİ
  • Adres :Karagöz Mah. Handanbey Çarşısı Handanbey Apt. Zemin Kat Şahinbey GAZİANTEP